เบียดเบียน, ประหาร, ฆ่า, ตี, กำจัด, ไป, ถึง, เป็นไป
อรรถของธาตุ
หึสา; (เอก.) คตีสุ (พหุ.)
ตัวอย่าง
หนฺติ-ปฏิหนฺติ-อุปหนติ-หนติ หนนฺติ-ปฏิหนฺติ-อุปหนนฺติ
หโต หนฺตา หนฺตฺวา หนิตฺวา หนฺตํ หนิตุํ อุปาหนํ กมฺม-หญฺญติ ปฏิหญฺญติ
- หนติ
อา.
ราชาโน โจรํ คเหตฺวา หเนยฺยุํ วา พนฺเธยยุํ วา พระราชา ท. จับโจรได้แล้ว พึงฆ่าบ้าง จำจองบ้าง
หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ ประหารด้วยมือและเท้า ท.
สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ ย่อมกำจัดเย็นร้อนได้.
ตโต วาตาตเป โฆเร สญฺชาเต ปฏิหญฺญติ แต่นั้นลมและแดดกล้าที่เกิดขึ้นแล้ว (อันวิหาร) ย่อมกำจัดเสียได้.
วาตาตเป ในที่นี้ไม่ใช่ สตฺตมี เป็น ปฐมา เอาปฐมาวิภัตติเป็น เอ ดุจประโยค "วนปฺปคุมฺเพ" - ส.
ประโยค "วาตาตเป" นี้ อยู่ในวิหารทานคาถา เดิมคงเป็นรูปนี้แน่ ท่านผู้แต่ง ส. จึงนำมาอ้างไว้โดยเห็นว่าแปลยาก แต่ในวินัยปิฏก จุลฺลวคฺค 7/87, 121 เป็น วาตาตโป โฆโร สญฺชาโต ซึ่งเป็น ปฐมา โดยตรง ถ้าเป็นรูปนี้แปลง่าย แต่ประโยค "วนปฺปคุมฺเพ" ในขุทฺทกนิกาย ขุทฺทกปาฐ 25/8 ยังคงอยู่ตามรูปเดิม รูปเต็มประโยคดังนี้ วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสฺสิตคฺเค คิมฺหานมาเส ปฐมสฺมึ คิมฺเห พุ่มไม้ใหญ่ในป่า มียอดเบียดเสียดกันในเดือนร้อนต้นฤดูคิมหะฉันใด* (วนปฺปคุมฺเพ ให้แปลเป็น ปฐมา ดู อฏฺฐกถา ขุทฺทกปาฐ หน้า 210). - อุปาหนํ นป. อุปาหโน ป. บ้างว่าเป็น อุปาหนา อิ. รองเท้า 'เครื่องนำไป, พาไป' [หน=คติยํ]
วิ. ตํ ตํ ฐานํ อุปหนนฺติ อุปคจฺฉนฺตีติ; ตโต จ อาหนนฺติ อาคจฺฉนฺติ เอเตนาติ อุปาหนํ - ส.
* "คำอุปมาว่า พุ่มใหญ่แห่งพฤกษาในราวไพร เมื่อคิมหมาสรัมมกสมัยเดือนต้นแห่งฤดูร้อน มียอดอันกลุ่มใบอ่อนแลพวงดอกหากประดับดูเดียรดาษ ควรที่นรชาติจะพึงชมฉันใด" เทศนารัตนสูตรโบราณ.
หมวดธาตุ
ภู (อ)
คาถา/หน้า
358
ที่มา
ธป
Comments