'กล่าวชัด,' กล่าว, แสดง, เทศนา, ชี้แจง
คู่ธาตุ
ขา ขยา
อรรถของธาตุ
ปกถเน
ตัวอย่าง
ขาติ สงฺขาติ อกฺขาติ อาขฺยาติ อาขฺยาตํ สงฺขาตา อกฺขาตา สงฺขาโต
อกฺขาโต สฺวากฺขาโต สงฺขา กมฺม-สงฺขายติ อกฺขายติ
ที่มี อ อยู่ต้นทุกรูป คือ อา บุพ. รัสสะเป็น อ - ส.
อา.
อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโม พระผู้เป็นบุรุษอุดมตรัสแล้ว.
อกฺเขยฺยํ เต อหํ อยฺเย ข้าแต่พระแม่เจ้า ข้าพเจ้าพึงบอกท่าน.
อกฺขาตาโร ตถาคตา พระตถาคต ท. เป็นแต่ผู้บอก.
สงฺขาตา สพฺพธมฺมานํ วิธุโร วิธุร เป็นผู้แสดงธรรมทั้งสิ้น.
ธมฺโม สงฺขายติ ธรรม (อัน…) ย่อมกล่าว.
สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม ธรรมอันพระผู้มีพระภาค ตรัสดีแล้ว - ส.
- อาขฺยาตํ อาขยาต, 'กล่าวกิริยา หรือ บอกกิริยา'
วิ. กิริยํ อาขฺยาติ กเถตีติ อาขฺยาตํ (อา บุพ. ในคำนี้ ไม่รัสส) - ส. - สฺวากฺขาโต ตรัสดีแล้ว [สุ+อกฺขาต].
พระบาลีที่ว่า "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม" นั้น เดิม ใช้ลบ กฺ เป็น สฺวาขาโต และ ต่อมาภายหลังใช้เป็น สฺวากฺขฺยาโต และ สฺวากฺขาโต บ้าง ทั้ง 2 นี้พึงทราบว่า ถือนัยมาจากสักกตภาษา แต่คงใช้อย่างเดิมดีกว่า - ส.
นี้เป็นมติของท่านผู้แต่ง ส. ไม่ใช่ของข้าพเจ้าผู้แปล. ทำให้ได้ความว่าเรื่อง สฺวากฺขาโต หรือ สฺวาขาโต นี้ขัดกันมาตั้งแต่แต่ง หรือก่อนแต่ง ส. ราว พ.ศ.1297 มาแล้ว แต่ในปัจจุบันใช้เป็น สฺวากฺขาโต หมดแล้ว) - สงฺขา [สํ-ขา กล่าวพร้อม'] แปลได้หลายอย่าง:-
- รู้, พิจารณา '=ญาณ'
ดังบาลีว่า สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ (สงฺขาย+เอกํ). - ส่วน, แผนก '=โกฏฺฐาส'
ดังบาลีว่า ปปญฺจสญฺญาสงฺขา สมุทาจรนฺติ. - บัญญัติ, แต่งตั้ง '=ปญฺญตฺติ'
ดังบาลีว่า เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมญฺญา. - คำนวณ, นับ '=คณนา'
ดังบาลีว่า น สุกรํ สงฺขาตุํ - ส.
- รู้, พิจารณา '=ญาณ'
หมวดธาตุ
ภู (อ)
คาถา/หน้า
291
ที่มา
ธป
Comments