ซ่านไป, แผ่ไป; 'สุดความไป,' หยุด, จบ, จม, สูญ
อรรถของธาตุ
วิสรณ; คตฺยวสาเนสุ (วิปฺผรณอภาวกรเณสุ)
ตัวอย่าง
สีทติ-สํสีทติ-โอสีทติ ปสีทติ นิสีทติ วิปฺปสีทติ วิปฺปสนฺโน ปาสาโท กุสีโต อาสีโน อุปนิสา สนฺนิสินฺนา
- สีทติ-สํสีทติ-โอสีทติ สีทติ, สํสีทติ [สํ+สิท], โอสีทติ [โอ+หรือ อว+สิท] จมอยู่, จมลง.
รูปอื่นอีก คือ สนฺโน สํสนฺโน โอสีทนํ อวสีทิตฺวา เป็นต้น - ส. - ปสีทติ ก. เลื่อมใส, ผ่องใส, ชอบใจ, เบิกบานใจ [ป+สิท=แผ่ทั่วไป]
รูปอื่นอีก คือ ปสาโท* ปสนฺโน ปสาทโก ปสาทิโต - ส. - นิสีทติ ก. นั่ง [นิ+สิท]
รูปอื่นอีก คือ นิสีทนํ นิสินฺโน นิสินฺนโก นิสชฺชา นิสีทิตฺวา นิสาเทตฺวา ฯลฯ.
อา. อุจฺฉงฺเค มํ นิสาเทตฺวา ให้ข้าพเจ้านั่งที่ตักแล้ว. นิสาเทตฺวา=นิสีทาเปตฺวา.
บางคำอาเทศ ท เป็น ว บ้าง ดุจ อา. สนฺนิสีเวสุ ปกฺขิสุ** เมื่อหมู่นกจับเจ่าอยู่. สนฺนิสีเวสุ=สพฺพโส นิสีทนฺเตสุ - ส. - วิปฺปสีทติ วิปฺปสนฺโน แจ่มใส, ใสกระจ่าง, ใสสะอาด, บริสุทธิ์. [วิ+ป+สิท].
- ปาสาโท ปราสาท, 'น่าเบิกบานใจ' [ป+สิท=แผ่ทั่วไป].
- กุสีโต คนเกียจคร้าน, 'จมอย่างน่าเกลียด'
วิ. วิริเยนาธิคนฺตพฺพสฺส อตฺถสฺส อลาภโต กุจฺฉิเตน อากาเรน สีทตีติ กุสีโต ฯเปฯ [กุ+สิท] อาเทศ ท เป็น ต ดุจ สุคโท เป็น สุคโต - ส. - อาสีโน ค. นั่ง.
ดังบาลีว่า ตุณหิมาสีนํ ผู้นั่งนิ่ง (ธรรมบท) [อา+สิท]. - อุปนิสา =การณํ การณ์, เหตุ
วิ. อุปนิสีทติ ผลํ เอตฺถาติ อุปนิสา [อุป+นิ+สิท] - ส. - สนฺนิสินฺนา ประชุมกัน, ชุมนุมกัน [สี+นิ+สิท].
* ทาง สํ. ว่า ปฺร+สทฺ นัยหนึ่ง = to fall into the power of. ปสาโท ที่แปลว่า เลื่อมใส ท่านจึงว่าได้แก่อาการที่จมลงไปในอำนาจของผู้นั้นๆ.
** คาถาเต็มดูเชิงอรรถหน้า 398.
หมวดธาตุ
ภู (อ)
คาถา/หน้า
346
ที่มา
ธป
Comments