บาลีดิค

สรุปกฎสนธิ (เพิ่มศัพท์ตัวอย่าง)

ตัดต่อศัพท์สนธิ ตามขั้นตอน อย่างง่าย

แสดงขั้นตอนการทำตัวศัพท์สนธิ อ่านง่าย ดูง่าย ชัดเจน
เป็นไฟล์ PDF มีสารบัญที่คลิก/กด เพื่อไปยังคำที่ต้องการได้ทันที (หรือใช้สารบัญของ app/browser เอง)
ผู้ต้องการความละเอียดลึกซึ้ง พึงศึกษาจากตำราไวยากรณ์ โดยเฉพาะไวยากรณ์ใหญ่

ฐาน คือ มุทฺธา แปลว่า ยอด, ศีรษะ หมายถึง ยอด/ศีรษะ ของเหงือก (บริเวณโคนฟันบน)
เรียกว่า ปุ่มเหงือก (gum ridge ส่วนที่นูนของเหงือก) ไม่ใช่ทั้งศีรษะ (ที่มีตา จมูก ปาก)
(ในรูปคือ มุทฺธา ฐานที่ 3 ซึ่งมีกรณ์ คือ ชิวฺโหปคฺค ลิ้นส่วนใกล้ปลายลิ้น เคลื่อนไปยังจุดนี้)

สรุป ปัจจัยนามกิตก์

ทำตัวกิริยาศัพท์ ตามขั้นตอน อย่างง่าย

เพิ่ม ปทานุกรมกิริยาศัพท์ ท้ายเอสาร

แสดงขั้นตอนการทำตัวกิริยาอาขยาต กิริยากิตก์ อ่านง่าย ดูง่าย ชัดเจน
เป็นไฟล์ PDF มีสารบัญที่คลิก/กด เพื่อไปยังคำที่ต้องการได้ทันที (หรือใช้สารบัญของ app/browser เอง)
มีศัพท์จำนวน 543 ศัพท์ เพียงพอเป็นแนวทางศึกษาการทำตัวกิริยาศัพท์ ในเบื้องต้น
แต่ยังมีการเพิ่มศัพท์อีกเรื่อยๆ ตามสมควร
ผู้ต้องการความละเอียดลึกซึ้ง พึงศึกษาจากตำราไวยากรณ์ โดยเฉพาะไวยากรณ์ใหญ่
ซึ่งมีครูบาอาจารย์หลายท่านได้ค้นคว้า รวบรวบ และเมตตาพิมพ์แจกจ่ายไว้ ทั้งเป็นเล่มหนังสือ และไฟล์ pdf

ปัญหาและเฉลย วิชาบาลีไวยากรณ์ ป.ย.1-2 พ.ศ.2511-2563

ปัญหาและเฉลย วิชาบาลีไวยากรณ์ ป.ย.1-2 พ.ศ.2511-2563 (53 ปี สารบัญ 35 หน้า)
ปัญหาและเฉลย วิชาบาลีไวยากรณ์ ป.ย.1-2 พ.ศ.2540-2563 (24 ปี สารบัญ 19 หน้า)

เป็นไฟล์ PDF มีสารบัญที่คลิก/กด เพื่อไปยังคำที่ต้องการได้ทันที (หรือใช้สารบัญของ app/browser เอง)
การเปิดสารบัญเนื้อหา (contents) ในไฟล์ PDF ด้วย Adobe Reader for Android

ศัพท์นามกิตก์-กิริยากิตก์

ศัพท์ พร้อมธาตุ และคำแปล

ต ปัจจัย ในชีทนี้ ที่แสดงธาตุ-คำแปล ด้วยตัวเอียง เป็น สกัมมธาตุ กัมมวาจก แปลว่า (อันเขา) ...
เช่น ขโต (อันเขา) ขุดแล้ว

กิริยา ต ปัจจัย ที่รูปเดียวแปลได้ทั้งกัตตุวาจก/กัมมวาจก คือ

มุตฺต (มุจ) พ้นแล้ว; (อันเขา) ปล่อยแล้ว
ภินฺน (ภิท) แตกแล้ว; (อันเขา) ทำลายแล้ว
ฉินฺน (ฉิท) ขาดแล้ว; (อันเขา) ตัดแล้ว

ศัพท์ พร้อมธาตุ

ผังอาขยาต

การท่องวิภัตติอาขยาต:
คำในวงเล็บ คือ วิภัตติฝ่ายอัตตโนบท – ฝั่งขวามือ จะไม่ท่องก็ได้ หรือจะท่องภายหลังก็ได้ เพราะมีใช้น้อยมาก
แต่ให้ท่องวิภัตติส่วนที่ใช้แทนกัน ซึ่งแสดงไว้ต่อจากนี้

วิภัตติอาขยาต
วตฺตมานา บอกปัจจุบันกาล แปลว่า อยู่, ย่อม, จะ
ติ อนฺติ – สิ ถ – มิ ม (เต อนฺเต – เส วฺเห – เอ มฺเห)
ปญฺจมี บอกความบังคับ, ความหวัง, ความอ้อนวอน แปลว่า จง, เถิด, ขอจง
ตุ อนฺตุ – หิ ถ – มิ ม (ตํ อนฺตํ – สฺสุ วฺโห – เอ อามฺหเส)
สตฺตมี บอกความยอมตาม, ความกำหนด, ความรำพึง แปลว่า ควร, พึง, พึง
เอยฺย เอยฺยุํ – เอยฺยาสิ เอยฺยาถ – เอยฺยามิ เอยฺยาม (เอถ เอรํ – เอโถ เอยฺยวฺโห – เอยฺยํ เอยฺยามฺเห)
ปโรกฺขา อดีตกาล แปลว่า แล้ว
อ อุ – เอ ตฺถ – อํ มฺห (ตฺถ เร – ตฺโถ วฺโห – อึ มฺเห)
หิยตฺตนี บอกอดีตกาล แปลว่า ‘แล้ว’ ถ้ามี อ นำหน้า แปลว่า ‘ได้…แล้ว’
อา โอ – อํ อู – ตฺถ มฺห (ตฺถ ตฺถุํ – เส วฺหํ – อึ มฺหเส)
อชฺชตฺตนี บอกอดีตกาล แปลว่า ‘แล้ว’ ถ้ามี อ นำหน้า แปลว่า ‘ได้…แล้ว’
อี อุํ – โอ ตฺถ – อึ มฺหา (อา อู – เส วฺหํ – อํ มฺเห)
ภวิสฺสนฺติ บอกอนาคตกาล แปลว่า จัก
สฺสติ สฺสนฺติ – สฺสสิ สฺสถ – สฺสามิ สฺสาม (สฺสเต สฺสนฺเต – สสฺเส สฺสวฺเห – สฺสํ สฺสามฺเห)
กาลาติปตฺติ บอกอนาคตกาลของอดีต แปลว่า ‘จัก…แล้ว ’ ถ้า มี อ นำหน้า แปลว่า จักได้…แล้ว’
สฺสา สฺสํสุ – สฺเส สฺสถ – สฺสํ สฺสามฺหา (สฺสถ สฺสึสุ – สสฺเส สสฺวฺเห – สฺสํ สฺสามฺหเส)

ผังวาจก อาขยาต

และว่าเฉพาะประโยคบาลีอย่างเดียวด้วย เช่น

สูเทน สียเต.
สูโท สยติ.
สูโท โอทนํ ปจติ.
สูเทน โอทโน ปจิยเต.
สามิโก สูทํ โอทนํ ปาเจติ.
สามิเกน สูทํ โอทโน ปาจาปิยเต.
สามิโก สูทํ มาเรติ.
สามิเกน สูโท มาราปิยเต.

หลักการแปลมคธเป็นไทย

ลักษณะการแปลมคธเป็นไทย

การแปลมี 2 ลักษณะใหญ่ คือ การแปลโดยพยัญชนะ และการแปลโดยอรรถ

1. แปลโดยพยัญชนะ คือ การแปลรักษารูปแบบของไวยากรณ์อย่างเคร่งครัด แปลออกสำเนียงวิภัตติอายตนิบาตโดยตลอด
ไม่มีการตัดทอนหรือเปลี่ยนแปลงแต่อย่างใด ช่วยให้นักเรียนสังเกตรูปแบบกฏเกณฑ์ต่างๆ ของไวยากรณ์ ของศัพท์และประโยคได้ง่ายขึ้น
แต่ไม่ได้เน้นถึงเนื้อความสำนวนในภาษาไทยนัก ทำให้ฟังเข้าใจค่อนข้างยากสำหรับผู้ที่ไม่เคยศึกษาภาษาบาลีมาก่อน
การแปลแบบนี้ ใช้ในชั้นประโยค 1-2 และประโยค ป.ธ.3 เท่านั้น และใช้ในการสอบไล่ (สอบสนามหลวง) เช่น

ปุณฺโณ “อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาคมิ.
เขียนแปลโดยพยัญชนะว่า
อ.ปุณณะ คิดแล้ว ว่า อ.เรา จักบวช ดังนี้ มาแล้ว.

2. แปลโดยอรรถ แปลโดยถือเอาเนื้อความใจความของภาษาไทยเป็นสำคัญ ให้ได้ใจความเป็นที่เข้าใจได้อย่างชัดเจนพอควร
ไม่เคร่งครัดในการรักษาสำเนียงวิภัตติอายตนิบาตมากนัก   แต่ต้องแปลทุกศัพท์ เว้นไม่ได้
และยังพยายามรักษาเค้าโครงไวยากรณ์ รูปประโยคให้เห็น พอที่นักเรียนจะแปลกลับเป็นภาษาบาลีได้ไม่ยากเกินไปนัก
ยังไม่ถึงกับเป็นสำนวนภาษาไทยปัจจุบันเต็มที่
จะแปลแบบถอดแต่ใจความเลยทีเดียวไม่ได้   ทั้งมิใช่แปลเล่นสำนวนตามใจชอบ จนไปไกลเลยเถิดจากความหมายเดิม
ทั้งนี้เพื่อรักษาหลักธรรมพุทธวจนะให้สมบูรณ์
การแปลแบบนี้ใช้ตั้งแต่ชั้นประโยค 1-2 จนถึง ประโยค ป.ธ.9   และใช้ในการสอบไล่ (สอบสนามหลวง) เช่น

ปุณฺโณ “อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาคมิ.
ประโยคเดียวกันนี้ เขียนแปลโดยอรรถว่า
ปุณณะคิดว่า เราจะบวชละ จึงมา.

ตัวอย่างธาตุ 8 หมวด

การท่อง:

ธาตุ 8 หมวด
หมวด ภู ธาตุ ลง อ เอ ปัจจัย
หมวด รุธ ธาตุ ลง อ เอ ปัจจัย และนิคคหิตอาคม หน้าพยัญชนะที่สุดธาตุ
หมวด ทิว ธาตุ ลง ย ปัจจัย
หมวด สุ ธาตุ ลง ณุ ณา ปัจจัย
หมวด กี ธาตุ ลง นา ปัจจัย
หมวด คห ธาตุ ลง ณฺหา ปัจจัย
หมวด ตน ธาตุ ลง โอ ปัจจัย
หมวด จุร ธาตุ ลง เณ ณย ปัจจัย

หมวด ภู ธาตุ ลง อ ปัจจัย

ภู ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น ภว	แปลว่า มี, เป็น	เช่น ภวติ ย่อมมี, ย่อมเป็น
หุ ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น โห	แปลว่า มี, เป็น	เช่น โหติ ย่อมมี, ย่อมเป็น
สี ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น เส, สย	แปลว่า นอน	เช่น เสติ สยติ ย่อมนอน
ชิ ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น เช, ชย	แปลว่า ชนะ	เช่น เชติ ชยติ ย่อมชนะ
มร ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น มร	แปลว่า ตาย	เช่น มรติ ย่อมตาย
ปจ ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น ปจ	แปลว่า หุงต้ม, เผา	เช่น ปจติ ย่อมหุงต้ม, ย่อมเผา
อิกฺข ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น อิกฺข	แปลว่า เห็น	เช่น อิกฺขติ ย่อมเห็น
ลภ ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น ลภ	แปลว่า ได้	เช่น ลภติ ย่อมได้
คม ธาตุ	ลง อ ปัจจัย	เป็น คจฺฉ	แปลว่า ไป, ถึง	เช่น คจฺฉติ ย่อมไป, ย่อมถึง